县新闻传媒中心举行创建县级“巾帼文明岗”动员大会

Метан

百度 其二，区块链。

Метан (фр. méthane, лат. methanum) — Газ т?р?ндег? к?м?рсутек СН₄, метанды немесе парафинд? к?м?рсутектер? т?збег?н?? ал?аш?ы м?шес?.

Метанны? ??рылысы

Заттарды? осы к?м?рсутектер тобына жатуы оларды? ??рылысына ?арай сипатталады. Алдымен ?те ?арапайым к?м?рсутек метанны? ??рылысын ?арастырайы? . Метан СН4-т?сс?з ж?не и?сс?з,ауадан ек? есе дерл?к же??л газ.Ол таби?атта ?с?мд?к ж?не жануарлар а?залары ?алды?ыны? ауасыз жерде ыдырауы н?тежиес?нде т?з?лед?.Сонды?тан ол батпа?ты суларда,тас к?м?р шахталарында кездесед?.?аз?р отын рет?нде т?рмыста ж?не ?нд?р?сте пайдаланатын таби?и газ ??рамында метан ед?у?р м?лшерде ковалентт? сипатта болады. Органикалы? химияда молекулаларды? ке??ст?к ??рылысы ж?н?ндег? ?л?мн?? дамуы н?тежес?нде метан молекуласыны? шынында б?з ?а?аз бет?нде беинелейт?н?м?здей жалпа? емес,тетраедр п?ш?нд? екен? аны?талады Метан молекуласыны? неге тетраедр екен?н ?арастырайы?.С?р?,б?з к?м?ртег? атомны? ??рылысына с?йену?м?з керек шы?ар.Б?ра? м?нда б?з ?айшылы??а кездесем?з.К?м?ртег? атомыны? т?рт валентт?к электроны бар,оларды? екеу? ж?птас?ан s-электроны,олар сутег? атомдарымен химиялы? байланыс т?зе алмайды.Химиялы? баиланыс тек ж?птаспа?ан ек? р-электрон есеб?нен болады.Ал ондай жа?даида метанны? формуласы СН4 емес,СН2 болуы керек,ол шынды??а саи келмейд?.Химиялы? байланыстарды т?мендег?дей т?с?нд?ру н?тижес?нде м?ндай ?айшылы?тар жойылады. К?м?ртег? атомы сутег?н?? атомдарымен ?зара ?рекеттескен кезде оны? сырт?ы ?абатыны? s-электрондары ажырап,оларды? б?реу? ?ш?нш? р-электронны? бос орнын алады ж?не ?з?н?? ?оз?алысы кез?нде к?лемд?к сег?зд?к т?р?нде б?лт т?з?п,ол бас?а ек? р-электрон б?лтына перпендикуляр болады.Б?л кезде атом ?оз?ан к?й? деп аталатын жа?дай?а ауысады.Енд? т?рт валентт?к электронны? барлы?ы да ж?птаспа?ан к?йде ?алып,химиялы? т?рт байланыс жасайды.Б?ра? жа?а ?айшылы?тар пайда болады.3р-электрон сутег? атомдарымен ?зара перпендикуляр ба?ытта,я?ни 90(градус)б?рыш жасап,химиялы? ?ш байланыс жасау?а ти?ст?,ал онда сутег?н?? т?рт?нш? атомы ерк?н ба?ытта ?осылыса алар ед?,?иткен? s-электронны? б?лты сфералы? п?ш?нд? ж?не б?л баиланыстарды?,с?р?, ?асиеттер? ?згеше болар ед?.Сол кезде метан малекуласында?ы С-Н баиланысыны? барлы?ы б?рдеи екен? белг?л? ж?не109?28 ?б?рыш жасап орналас?ан.Б?л ?айшылы?ты шешуге электрондар гибриттену? ж?н?ндег? т?с?н?к ж?рдемдесед?. Химиялы? байланыстар т?з?лу процес? кез?нде к?м?ртег? атомыны? барлы? валентт?к электрондарыны? (б?р s-ж?не ?ш p-электрондарыны?) б?лты те?ес?п,б?рдей болады.Б?л кезде оларды? б?р? тетраедрды? т?бес?не ?арай ба?ыттала созыл?ан,семметриясыз к?лемд?к сег?зд?к п?ш?нд? болады (электрон ты?ызды?ыны? таралуы ядроны? б?р жа?ында ек?нш? жа?ына ?ара?анда электрондар к?б?рек болатынын к?рсетед?). Гибридт? электрон б?лттарыны? осьтер? аралы?ында?ы б?рыш 109?28 ?-ке те? болып шы?ады да б?л оларды? аттас зарядтылар т?р?зд? б?р?нен-б?р?н?? барынша алша?тауына м?мк?нд?к беред?.Тетраедрды? т?бес?не ?араи созыл?ан м?ндаи б?лттар сутег? атомдарыны? б?лттарымен ед?у?р ?аптасып жатады.Соны? н?тижес?нде энергия к?п б?л?н?п,?асиеттер? б?рдей,бер?к химиялы? байланыстар т?зед?. Гибридтену электрон б?лтыны? ?р т?рл? санына тарала алады.К?м?ртег?н?? атомы сутег?н?? т?рт атомымен ковалентт? байланыс т?зген осы жа?даида гибридтенуге,?оз?ан атомда?ы сырт?ы,барлы? т?рт электронны? –б?р s-электронны? ж?не ?ш р-электронны? б?лттары ?атысады.Гибриттенуд?? м?ндаи т?р? sp3 гибриттену деп аталады(эс-пи-?ш деп о?ылады). С?йт?п,метан молекуласыны? тетраедрл?к п?ш?н? химиялы? ?осылыста?ы к?м?ртег? атомыны? гибритт?к т?рт электрон б?лтыны? тетраедрл?к ба?ытына байланысты болады. Электрондар ковалентт? байланыс т?зген кезде ек? ядроны да ?амтитын ж?не байланысатын атомдарды? б?р?не орта? б?лт т?зет?нд?ктен,метан малекуласыны? электронды? ??рылысын беруге болады. Алмазды? ??рылысын еске т?с?рей?к.М?нда к?м?ртег? атомдарыны? ?р?айсысы к?м?ртег?н?? бас?а т?рт атомымен ковалентт? т?рде мы?ты байланыс?ан,ол байланыстар тетраедрды? ортасынан т?бес?не ?арай ба?ыттал?ан.Енд? б?з алмазды? ??рылысын атомдарды? валентт? электрон б?лттарыны? sp3 –гибридтену? ар?ылы т?с?нд?ре аламыз. Органикалы? заттарды о?ы?ан кезде б?з молекулалар модел?н жи?-жи? пайдаланамыз.Элементтер атомдарын бейнелеуш? модельд?? детальдары белг?л? масштабта жасалады,сонды?тан модель атомдарды? ?лкен-к?ш?л?г?н ж?не молекуласыны? сырт?ы тетраедрл?к п?ш?н?н шамамен д?рыс беред?.Онда атомдарды бейнелейт?н детальдар б?р?нен-б?р? ед?у?р ?ашы?та,стержень ар?ылы байланыс?ан,ал стерженьдер валентт?к байланыстарды бейнелейд?.М?ндай модель ?айсы атомны? ?айсысымен байланыс?аны ж?н?нде ай?ын т?с?н?к беред?,б?ра? ол малекуланы? ?лкен-к?ш? шамамен ж?не сырт?ы п?ш?н?н к?рсетпейд?.

Жалпы м?л?меттер

?айнау температурасы — 161,6 °С, 1 литр метанны? ?алыпты жа?дайында?ы (Т = 0 °С, Р = 760 мм) массасы 0,7168 г. Метан биологиялы? процестер н?тижес?нде (батпа? газы), ш?р?нд?л? к?м?рд?? ж?не органикалы? заттар?а т?н ?зге де ш?р?нд? т?рлер?н?? метаморфты? ?згер?стер? жа?дайында ?алыптас?ан к?м?рсутект? газдарды? е? басты ??рамб?лшег?.

Спиртте, эфирде ж?не суда ерид?, ауамен ?ау?пт? ?осылыстар т?зед? ж?не т?сс?з жалынмен жанады. Метан таби?и (97 – 99%), м?най?а сер?ктес (31 – 90%) ж?не кен (34 – 40%) газдарыны? нег?зг? ??раушысы. Ол шектелген ауа жа?дайында батпа? газы, суарылатын ал?апта?ы газ метан т?зет?н бактериялар ?сер?нен органикалы? заттар ш?р?генде пайда болады. Сатурн ж?не Юпитер атмосферасы Метаннан т?рады. Метан м?най ж?не м?най ?н?мдер?н термоиялы? ??дегенде, тас к?м?рлерд? кокстегенде ж?не гидрлегенде т?з?лед?. Лабароторияда натрий ацетатын с?лт?мен бал?ыту, алюминий карбид?не сумен ?сер ету ар?ылы алады. Метан синтез-газ, ацетилен, к?гертк?ш ?ыш?ыл, метил ж?не метиленхлорид, хлороформ, техникалы? к?м?ртектер алуда ?олданылады. Таби?и газ ??рамында?ы метанды отын рет?нде пайдаланады. Метанны? ?лс?з ес?ртк?л?к ?сер? бар.

Дерекк?здер

• Л.А.Цветков,"Органикалы? химия"(1997),19б., ISBN 5-625-03385-4