书市小花絮：平时中老年读者居多 古旧书人气旺

Метан

百度 详细介绍1975－1980年上海徐汇起重安装队仓库管理员、供销股办事员、团总支副书记1980－1982年上海市化工装备工业公司干事、团委负责人1982－1986年上海市化工局团委书记（其间：1983－1985年复旦大学大专班学习）1986－1987年上海市化工专科学校党委副书记1987－1988年上海胶鞋厂党委书记、副厂长（1985－1987年华东师范大学夜大学政教系政教专业学习）1988－1990年上海大中华橡胶厂党委书记、副厂长1990－1991年共青团上海市委副书记（主持工作）1991－1992年共青团上海市委书记1992－1993年上海市卢湾区委副书记、代区长1993－1995年上海市卢湾区委副书记、区长（1991－1994年华东师范大学国际问题研究所国际关系与世界经济专业在职研究生学习，获经济学硕士学位）1995－1997年上海市政府副秘书长，市综合经济工作党委副书记，市计委主任、党组书记，市证券管理办公室主任1997－1998年上海市委常委、市政府副秘书长1998－2002年上海市委常委、副市长2002－2003年上海市委副书记、副市长2003－2004年上海市委副书记、市长2004－2006年上海市委副书记、市长，2010年上海世界博览会组织委员会副主任委员、执行委员会执行主任2006－2007年上海市委代理书记、市长，2010年上海世界博览会组织委员会副主任委员、第一副主任委员、执行委员会执行主任、执行委员会主任2007－2008年上海市委副书记、市长，2010年上海世界博览会组织委员会第一副主任委员、执行委员会主任2008－2011年上海市委副书记、市长，2010年上海世界博览会组织委员会副主任委员、执行委员会执行主任2011－2012年上海市委副书记、市长2012－2017年中央政治局委员，上海市委书记2017－2018年中央政治局常委2018－　中央政治局常委，国务院副总理、党组副书记

Метан (фр. méthane, лат. methanum) — Газ т?р?ндег? к?м?рсутек СН₄, метанды немесе парафинд? к?м?рсутектер? т?збег?н?? ал?аш?ы м?шес?.

Метанны? ??рылысы

Заттарды? осы к?м?рсутектер тобына жатуы оларды? ??рылысына ?арай сипатталады. Алдымен ?те ?арапайым к?м?рсутек метанны? ??рылысын ?арастырайы? . Метан СН4-т?сс?з ж?не и?сс?з,ауадан ек? есе дерл?к же??л газ.Ол таби?атта ?с?мд?к ж?не жануарлар а?залары ?алды?ыны? ауасыз жерде ыдырауы н?тежиес?нде т?з?лед?.Сонды?тан ол батпа?ты суларда,тас к?м?р шахталарында кездесед?.?аз?р отын рет?нде т?рмыста ж?не ?нд?р?сте пайдаланатын таби?и газ ??рамында метан ед?у?р м?лшерде ковалентт? сипатта болады. Органикалы? химияда молекулаларды? ке??ст?к ??рылысы ж?н?ндег? ?л?мн?? дамуы н?тежес?нде метан молекуласыны? шынында б?з ?а?аз бет?нде беинелейт?н?м?здей жалпа? емес,тетраедр п?ш?нд? екен? аны?талады Метан молекуласыны? неге тетраедр екен?н ?арастырайы?.С?р?,б?з к?м?ртег? атомны? ??рылысына с?йену?м?з керек шы?ар.Б?ра? м?нда б?з ?айшылы??а кездесем?з.К?м?ртег? атомыны? т?рт валентт?к электроны бар,оларды? екеу? ж?птас?ан s-электроны,олар сутег? атомдарымен химиялы? байланыс т?зе алмайды.Химиялы? баиланыс тек ж?птаспа?ан ек? р-электрон есеб?нен болады.Ал ондай жа?даида метанны? формуласы СН4 емес,СН2 болуы керек,ол шынды??а саи келмейд?.Химиялы? байланыстарды т?мендег?дей т?с?нд?ру н?тижес?нде м?ндай ?айшылы?тар жойылады. К?м?ртег? атомы сутег?н?? атомдарымен ?зара ?рекеттескен кезде оны? сырт?ы ?абатыны? s-электрондары ажырап,оларды? б?реу? ?ш?нш? р-электронны? бос орнын алады ж?не ?з?н?? ?оз?алысы кез?нде к?лемд?к сег?зд?к т?р?нде б?лт т?з?п,ол бас?а ек? р-электрон б?лтына перпендикуляр болады.Б?л кезде атом ?оз?ан к?й? деп аталатын жа?дай?а ауысады.Енд? т?рт валентт?к электронны? барлы?ы да ж?птаспа?ан к?йде ?алып,химиялы? т?рт байланыс жасайды.Б?ра? жа?а ?айшылы?тар пайда болады.3р-электрон сутег? атомдарымен ?зара перпендикуляр ба?ытта,я?ни 90(градус)б?рыш жасап,химиялы? ?ш байланыс жасау?а ти?ст?,ал онда сутег?н?? т?рт?нш? атомы ерк?н ба?ытта ?осылыса алар ед?,?иткен? s-электронны? б?лты сфералы? п?ш?нд? ж?не б?л баиланыстарды?,с?р?, ?асиеттер? ?згеше болар ед?.Сол кезде метан малекуласында?ы С-Н баиланысыны? барлы?ы б?рдеи екен? белг?л? ж?не109?28 ?б?рыш жасап орналас?ан.Б?л ?айшылы?ты шешуге электрондар гибриттену? ж?н?ндег? т?с?н?к ж?рдемдесед?. Химиялы? байланыстар т?з?лу процес? кез?нде к?м?ртег? атомыны? барлы? валентт?к электрондарыны? (б?р s-ж?не ?ш p-электрондарыны?) б?лты те?ес?п,б?рдей болады.Б?л кезде оларды? б?р? тетраедрды? т?бес?не ?арай ба?ыттала созыл?ан,семметриясыз к?лемд?к сег?зд?к п?ш?нд? болады (электрон ты?ызды?ыны? таралуы ядроны? б?р жа?ында ек?нш? жа?ына ?ара?анда электрондар к?б?рек болатынын к?рсетед?). Гибридт? электрон б?лттарыны? осьтер? аралы?ында?ы б?рыш 109?28 ?-ке те? болып шы?ады да б?л оларды? аттас зарядтылар т?р?зд? б?р?нен-б?р?н?? барынша алша?тауына м?мк?нд?к беред?.Тетраедрды? т?бес?не ?араи созыл?ан м?ндаи б?лттар сутег? атомдарыны? б?лттарымен ед?у?р ?аптасып жатады.Соны? н?тижес?нде энергия к?п б?л?н?п,?асиеттер? б?рдей,бер?к химиялы? байланыстар т?зед?. Гибридтену электрон б?лтыны? ?р т?рл? санына тарала алады.К?м?ртег?н?? атомы сутег?н?? т?рт атомымен ковалентт? байланыс т?зген осы жа?даида гибридтенуге,?оз?ан атомда?ы сырт?ы,барлы? т?рт электронны? –б?р s-электронны? ж?не ?ш р-электронны? б?лттары ?атысады.Гибриттенуд?? м?ндаи т?р? sp3 гибриттену деп аталады(эс-пи-?ш деп о?ылады). С?йт?п,метан молекуласыны? тетраедрл?к п?ш?н? химиялы? ?осылыста?ы к?м?ртег? атомыны? гибритт?к т?рт электрон б?лтыны? тетраедрл?к ба?ытына байланысты болады. Электрондар ковалентт? байланыс т?зген кезде ек? ядроны да ?амтитын ж?не байланысатын атомдарды? б?р?не орта? б?лт т?зет?нд?ктен,метан малекуласыны? электронды? ??рылысын беруге болады. Алмазды? ??рылысын еске т?с?рей?к.М?нда к?м?ртег? атомдарыны? ?р?айсысы к?м?ртег?н?? бас?а т?рт атомымен ковалентт? т?рде мы?ты байланыс?ан,ол байланыстар тетраедрды? ортасынан т?бес?не ?арай ба?ыттал?ан.Енд? б?з алмазды? ??рылысын атомдарды? валентт? электрон б?лттарыны? sp3 –гибридтену? ар?ылы т?с?нд?ре аламыз. Органикалы? заттарды о?ы?ан кезде б?з молекулалар модел?н жи?-жи? пайдаланамыз.Элементтер атомдарын бейнелеуш? модельд?? детальдары белг?л? масштабта жасалады,сонды?тан модель атомдарды? ?лкен-к?ш?л?г?н ж?не молекуласыны? сырт?ы тетраедрл?к п?ш?н?н шамамен д?рыс беред?.Онда атомдарды бейнелейт?н детальдар б?р?нен-б?р? ед?у?р ?ашы?та,стержень ар?ылы байланыс?ан,ал стерженьдер валентт?к байланыстарды бейнелейд?.М?ндай модель ?айсы атомны? ?айсысымен байланыс?аны ж?н?нде ай?ын т?с?н?к беред?,б?ра? ол малекуланы? ?лкен-к?ш? шамамен ж?не сырт?ы п?ш?н?н к?рсетпейд?.

Жалпы м?л?меттер

?айнау температурасы — 161,6 °С, 1 литр метанны? ?алыпты жа?дайында?ы (Т = 0 °С, Р = 760 мм) массасы 0,7168 г. Метан биологиялы? процестер н?тижес?нде (батпа? газы), ш?р?нд?л? к?м?рд?? ж?не органикалы? заттар?а т?н ?зге де ш?р?нд? т?рлер?н?? метаморфты? ?згер?стер? жа?дайында ?алыптас?ан к?м?рсутект? газдарды? е? басты ??рамб?лшег?.

Спиртте, эфирде ж?не суда ерид?, ауамен ?ау?пт? ?осылыстар т?зед? ж?не т?сс?з жалынмен жанады. Метан таби?и (97 – 99%), м?най?а сер?ктес (31 – 90%) ж?не кен (34 – 40%) газдарыны? нег?зг? ??раушысы. Ол шектелген ауа жа?дайында батпа? газы, суарылатын ал?апта?ы газ метан т?зет?н бактериялар ?сер?нен органикалы? заттар ш?р?генде пайда болады. Сатурн ж?не Юпитер атмосферасы Метаннан т?рады. Метан м?най ж?не м?най ?н?мдер?н термоиялы? ??дегенде, тас к?м?рлерд? кокстегенде ж?не гидрлегенде т?з?лед?. Лабароторияда натрий ацетатын с?лт?мен бал?ыту, алюминий карбид?не сумен ?сер ету ар?ылы алады. Метан синтез-газ, ацетилен, к?гертк?ш ?ыш?ыл, метил ж?не метиленхлорид, хлороформ, техникалы? к?м?ртектер алуда ?олданылады. Таби?и газ ??рамында?ы метанды отын рет?нде пайдаланады. Метанны? ?лс?з ес?ртк?л?к ?сер? бар.

Дерекк?здер

• Л.А.Цветков,"Органикалы? химия"(1997),19б., ISBN 5-625-03385-4