研究报告呼吁中国控制癌症风险因素：有望降低死亡率
| Томас Эдисон | |
| а?ылш. Thomas Edison | |
 Эдисон 1922 жылда | |
| Толы? ес?м? |
百度 一字之差，意味着含金量更高，更重视脱贫质量。
Томас Алва Эдисон |
|---|---|
| Ту?ан к?н? | |
| Ту?ан жер? | |
| ?айтыс бол?ан к?н? | |
| ?айтыс бол?ан жер? |
Уэст-Орандж, Нью-Джерси, А?Ш |
| Азаматты?ы | |
| ?лты |
Америкалы? (Нидерланд ?лтынан шы??ан) |
| ?ызмет? |
?нертап?ыш, к?с?пкер, инженер |
| ?кес? |
Сэмюэль Огден Эдисон к?ш?. |
| Анасы |
Нэнси Мэттьюс Эллиотт |
| Ж?байы |
Мэри Стилвелл (1871–1884) |
| Балалары |
6, оны? ?ш?нде: |
| Марапаттары мен сыйлы?тары |
Маттеуччи медал? (1887.ж) |
| ?олта?басы |
|
Томас Алва Эдисон (а?ылш. Thomas Alva Edison; 11 а?пан 1847 жыл – 18 ?азан 1931 жыл) — американды? ?нертап?ыш ж?не бизнесмен[1]. Ол электр энергиясын ?нд?ру, жаппай байланыс, дыбыс жазу ж?не кино сия?ты салаларда к?птеген ??рыл?ыларды ойлап тапты[2]. Фонографты, кинокамераны ж?не электр шамыны? ал?аш?ы н?с?аларын ?амтитын б?л ?нертабыстар ?аз?рг? индустриалды ?лемге ке? ?сер етт?[3]. Ол к?птеген зерттеуш?лер мен ?ызметкерлермен ж?мыс жасай отырып, ?нертабыс процес?не ?йымдас?ан ?ылым мен командалы? ж?мыс принциптер?н ?олдан?ан ал?аш?ы ?нертап?ыштарды? б?р?. Ол ал?аш?ы ?нерк?с?пт?к зерттеу зертханасын ??рды.
Мансабыны? басында ол телеграфшы болып ж?мыс ?стед?, б?л оны ал?аш?ы ?нертабыстарына шабыттандырды. 1876 жылы ол ?з?н?? ал?аш?ы зертханасын Менло паркте (Нью-Джерси) ??рды, онда оны? к?птеген ал?аш?ы ?нертабыстары жасалды.
Кей?н ол Флорида штатыны? Форт Майерс ?аласында бизнесмендер Генри Форд пен Харви Файрстоунмен б?рлесе отырып ботаникалы? зертхана, сондай-а? ?лемдег? ал?аш?ы "?ара Мария" (The Black Maria) киностудиясы ж?мыс ?стеген Нью-Джерси штатыны? Вест-Ориндж ?аласында зертхана ??рды. Эдисон ек? рет ?йленд? ж?не алты баланы? ?кес? болды. Ол 1931 жылы ?ант диабет?н?? ас?ынуынан ?айтыс болды.
?м?рбаян
[??деу | ?айнарын ??деу]Томас Эдисон 1847 жылы, 11 а?панда Огайо штатында?ы Милан ?аласында д?ниеге келген. Оны? ?кес?, Самюэль Эдисон, Канадада бидай ж?не тем?р саудасымен айналыс?ан. Алайда Канаданы? т?уелс?зд?г? ?ш?н со?ыс кез?нде А?Ш-?а ?оныс адару?а м?жб?р бол?ан. Осыдан кей?н ол мектеп м??ал?м?, Томас Эдисонны? анасы, Нэнси Эллиотпен т?рмыс ??рды. Томас Эдисон 7 жас?а тол?анда оны? отбасы Мичиган ?аласында?ы Порт-Гуран ?аласына к?ш?п келед?. Ол жерде б?раз уа?ыт ?ткеннен кей?н ?ызама?пен ауырып, сол ауруды? кес?р?нен есту ?аб?лет?н нашарлатып алады[4].
Томас Эдисонны? т?л?а болып ?алыптасуына ж?не б?л?м алуына анасы ?лкен р?л ат?арды. Жас кез?нен Томас ?те зерек болып ?ст? ж?не жа?а ??рыл?ылар?а ?атты ?ызы?атын. Алайда, мектепте Томас Эдисон ?з?н?? ??рдастарымен салыстыр?анда ?лгер?м? ?те т?мен болды ж?не оны “мисыз а?ыма?” деп сана?ан. Сол себепт? ол мектепке 2 ай?а жуы? уа?ыт барды. Ары ?арай б?л?м алуына анасыны? ы?пал зор болды.
Жас баланы? бойында?ы ерекше ?аб?летт? бай?а?ан анасы о?ан тек жалпы мектепт?к ба?адарламаны ?ана о?ытпай, жа?а заттарды ?йренуге ж?не ?з? ?ш?н б?л?м алу?а ??штарлы?ын оята б?лд?. Томас Эдисон он жас?а тол?анда о?ан Чемберст?? “Энцеклопедиясы”, Добиньиды? “Реформация тарихы”, Гибонны? “Рим империясыны? ??лауы” сынды к?рдел? к?таптарды о?у?а р??сат бер?лд?. Ал жаратылыстану ?ылымына байланысты к?таптарды аса ?ызу?ышылы?пен о?ыды. 2 жылдан кей?н Детройт к?тапханасына к?руге м?мк?нд?к ал?аннан кей?н ол ?з?не с?релер?ндег? барлы? к?тапты о?ып шы?у?а ма?сат ?ойды. Эдисонны? б?л?м алуында?ы ерекшел?к оны? ж?йел? болмауы. Осы жа?дай оны? болаша?та ата?ты ?нертап?ыш болуына себепш? болды[5].
Ал?аш?ы ж?мысы
[??деу | ?айнарын ??деу]12 жастан бастап Томас Порт-Гурон мен Детройт арасында ?атынайтын тем?р жолда ж?мыс ?стей бастады. Ол поезд ?ш?нде газет-журнал, темек? сынды заттарды сатумен айналысатын. Томас Эдисонны? тем?р жолда?ы ж?мысы Америкада?ы азамат со?ысына т?спа-т?с келд?. Ол кезде адамдар со?ыста?ы жа?алы?тарды б?лу ?ш?н жапппай газет алатын. Сонды?тан Томас газет сатумен к?п пайда?а кенелуге болатынын т?с?н?п, вагонны? ?ш?нде ?з?н?? газет?н шы?ару?а бек?нд?. Жа?алы?тарды телеграф ж?мыскеркерлер?нен с?рап алатын, ал газетт? тауар тасымалдайтын вагонны? ?ш?нде басып шы?аратын. Осы ?ске керек барлы? керек-жара?ты ж?не химикаттарды сатып алып, ??рыл?ыларды вагон?а орнатты. Енд? оны? газет? ж?здеген тиражбен тарай бастады. Дегенмен, б?л жа?дай?а ?ана?аттанба?ан бала сол вагон ?ш?нде ?з?н?? зертханасын ашты. Алайда, Томас Эдисонны? б?л жа?а бастамасы жа?ымсыз жа?даймен ая?талды. Поезд кенеттен то?та?ан кезде химикаттар жерге т?г?л?п вагон ?ш?нде ?рт шы?ады. Б?ны к?рген жолсер?к Томас Эдисонды зертхана ж?не баспаханасымен б?рге сырт?а ла?тырып ж?беред?[6].
1862 жылы Томас Эдисон бекет басты?ыны? баласын ?оз?алып бара жат?ан поездан ??т?арып алады. Осы жа?дайды к?рген бекет басты?ы жа?сылы?ты? ?айтарымы рет?нде оны телеграф ж?мысына баулиды. Осы кезден бастап Эдисон телеграф ?с?мен айналысып, 5 айдан кей?н осы маманды? бойынша ж?мыс бастауына м?мк?нд?к алады.
Телеграфшы
[??деу | ?айнарын ??деу]1863 жылы Томас Эдисон айына 25 доллар жала?ысы бар телеграф ж?мысына орналасады. Ол к?нд?зг? уа?ытты к?тап о?у?а ж?не т?ж?рбие жасау?а , ал т?нг? уа?ытын ж?мысын ат?ару?а арнайды. Алайда Томасты? т?нг? кезекш?л?кте ?йы?тап ?алу кес?р?нен 2 поезд со?ыса жаздайды. Сол себепт? оны б?л ж?мыстан ?уып ж?беред?.
К?п ?замай Томас Эдисон Форт-Вейнда та?ы да телеграф ж?мысына орналасады, б?ра? оны? ??рыл?ылар?а деген ?ызу?ышылы?ы о?ан та?ы да кедерг? жасайды. Басшылы? Томасты 2 айдан кей?н ала??асарлы?ы ?ш?н ж?мыстан шы?арып ж?беред?. Б?дан кей?н ол Индианополиста, сосын Цинцинаттида ж?мысын жал?асырады. Алайда, Томас Эдисон б?л жерлерге де ?за? т?ра?тана алмады, сол себепт? ?уел? Мемфиске, кей?н Луйсвильге ауысады. Луйсвильде ол 2 жылдай ?ызмет?н ат?арады, б?ра? ?айтадан с?тс?зд?кке ?рынады. Жа?а т?ж?рбие жасау ма?сатында к?к?рт ?ыш?ылын тасып бара жат?анда бай?аусызда т?г?п алады. Ол н?рсе банк конторасындаы ?ымбат жи?аздарды б?л?ап тастайды. Амалсыздан, Томас Эдисон ?з?н?? ту?ан жер?, Порт-Гурон?а ?айту?а м?жб?р болады. Осыдан кей?н ол Бостанда телеграф ж?мысын жал?астырады. Ал 2 жылдан кей?н ол Нью-Йоркке жол тартады. Осы кезден кей?н оны? ?м?р?нде жа?а кезе? басталады[7].
Нью-Йорк
[??деу | ?айнарын ??деу]1869 жылды? к?ктем?нде Томас Эдисон 23 жасында Нью-Йоркке келед?. Алайда ?за? уа?ыт бойы ж?мыс таба алмай сандалады. Сол кездер? ол к?п ?иынды? к?ред?, кейде т?пт? аш ж?рген к?ндер? болады. Алайда б?р о?и?а ?м?р?не ?олайлы ?сер ет?п, материалды? т?уелд?л?ктен ??т?арды. Томас Эдисон Ло атты компанияны? басты?ына к?рмекш? болады. Ол болса алтын нары?ыны? жа?дайын телеграф ар?ылы ж?берет?н ??рыл?ыны ж?ндеу ?ст?нде болатын. Томас б?л жа?дайды к?р?п, жа?а?ы ??рыл?ыны б?рер минутта ж?ндеп тастайды. Осыдан кей?н оны? ж?мысы ?рге ж?зед?. Б?раз уа?ыт ?те ол ?р?п бастыру?а м?мк?нд?к берет?н телеграф?а патент алады. Енд? алтын нары?ыны? ж?мысы тек оны? ??рыл?ылары ар?ылы ж?ре бастайды. Енд? оны? ?ол астында к?п капитал ж?не м?мк?нд?ктер болды[8].
Енд? ол Нью-Йоркке жа?ын орналас?ан Ньюаркте ?з?н?? шеберханасын ашады. Ол жерде Томас Эдисон телеграф?а ?ажет ??рыл?ылыр ж?не бас?а да электрл?к ??ралдар жасайтын. Уа?ыт ?те оны ке?ейт?п, технопарк сынды ?лкен ?ылыми-техникалы? орталы??а айналдырды.
1871 жылды? к?ктем?нде Томас Эдисонны? анасы ?айтыс болады. Д?л сол жылды? ?ысында ол Мэри Стилвеллмен отау ??рады. Оларды? Мэрион, Томас ж?не Уильям деген балалары бол?ан. Алайда 1884 жылы оны? ?йел? ?айтыс болады. Сол себепт? 1886 жылы ?нерк?с?пш? Луис Миллерд?? ?ызына ?йленед?. Ек?нш? ?йел?мен де орта? ?ш балалары бол?ан.
Томас Эдисонны? аш?ан жа?алы?тары
[??деу | ?айнарын ??деу]Электр шамы
Электр шамдарыны? тарихы XIX ?асырды? басынан бастау алады. Петербург медицина-хирургиялы? университетт?? профессоры Петров 1802 жылы 2 электрод ?зекше ар?ылы ?ыс?а уа?ыт?а жары? шы?арды. Ал 1810 жылы ата?ты Фарадейд?? ?стазы Деви ауасыз ке??ст?кте к?м?рд? электр ?уаты ар?ылы жа?а отырып электр жары?ын алды. Томас Эдисон?а дей?н б?дан бас?а да к?птеген адамдар электр жары?ын алу?а талпынды. Алайда жасалын?ан ??рыл?ыларды? барлы?ында кемш?л?ктер болады. Барлы?ы дерл?к ?за? уа?ыт бойы жана алмады ж?не ба?асы ?те ?ымбат т?рды. Сол себепт? оларды т?рмысты? ?олданыс?а енг?зуге м?лдем жарамсыз болды.
Электр то?ы кедерг?с? к?п сымнан ?ткенде ?лкен м?лшерде жылу б?л?не бастайды. Егер то? ?тет?н ортаны? то? кедерг?с?н одан сайын арттырса, жылуды? к?п б?л?ну?нен жары? пайда болады. Алайда, жылуды? к?п м?лшерде б?л?ну? шамны? ?ш?ндег? кедерг?с? к?п сымдарды к?йд?р?п ж?берет?н. Сол себепт? Эдисон к?птеген т?ж?рбиелер жасау ар?ылы жылу?а т?з?мд? материал ?здед?. А?ыры со?ында, 10 000 рет жасал?ан т?ж?рбиеден кей?н ол к?м?рленген бамбук талшы?ы е? ?олайлы материал екен?не к?з жетк?зд?. Сонымен ?атар, ол талшы?ты? жанып кетпеу? ?ш?н шамны? ?ш?нен барлы? ауаны сорып алды. Осы талшы?ты ?олдана отырып Томас Эдисон 100 са?ат?а дей?н ж?мыс ?стейт?н шам ?лг?лер?н жасай алды. Томас Эдисонны? е?бег? тек шамды жасауында ?ана емес, сонымен ?атар оны ?олданушы?а ы??айлы, ?ау?пс?з ж?не ?олжет?мд? ба?ада жасай алуында жатыр. [9]
1878 жылы ол электр шамдарын жасаумен айналысатын Edison Electric Light деген компаниясын ашады. Ал 1882 жылы электргенераторлар, шамдар жасайтын Edison General Electric деген та?ы да б?р компанияны ашады. Сол жылы ол Нью-Йоркте ?лемдег? б?р?нш? ?осал?ы электр бекет?н орнатады[10].
Фонограф
Томас Эдисонны? жаса?ан ??рыл?ыларды? ?ш?нде фонограф ерешке орын алады. Фонограф дыбысты жазып, д?л сол ?алпында ?айтадан жа??ырта алу?а м?мк?нд?к берет?н ??рыл?ы. Ол 1877 жылы 21 ?арашада к?рсет?л?мге б?р?нш? рет ?ойыл?ан. Б?л ??рыл?ы сол кездег? адамдарды ?атты та??алдырды.
Телефонды дамытуы
1861 жылы Филлипп Рейс дыбысты сым ар?ылы ?за? ?ашы?ты??ы тасымалдауды? ?д?с?н ойлап тап?ан. Алайда, телефонды жасаушы ата?ы Бостон университет?н?? профессоры Александр Беллге тиес?л?. Д?рыс жал?анба?ан электр т?збектег? сымдары? тербел?с? динамикте ест?лед?. Ал?аш?ы жасалын?ан телефондар осы принципке с?йкес ж?мыс ?стеген. Алайда телефонны? б?р?нш? т?пт?л?асында к?птеген кемш?л?ктер бар болатын. Б?р?нш?ден, ол ?за? ?ашы?ты??а ж?мыс ?стеуге м?мк?нд?к бермеген ж?не дыбысты? д?рыс ест?лу? с?йлеуш?н?? асы?пай, ?атты дауыспен с?йлеген?н ?ажет етед?.
Ал Томас Эдисонны? жаса?ан телефоны м?лде бас?а принципке нег?зделген. Ол ?з?н?? н?с?асында индукциялы? катушка мен к?м?р микрофонын (угольный микрофон) пайдаланды. ?олданушы микрофон?а с?йлегенде т?збектег? то? дыбысты? ?ысымына с?йкес ?згер?п отырады. Ал ек?нш? жа?та т?р?ан индукциялы? катушка дыбысты? ?аттылы?ына ?арай ?згер?п жат?ан то?ты ?айтадан дыбыс?а т?рленд?ред?. Сонды?тан ек?нш? жа?та?ы адам с?йлеп жат?ан адамны? д?лме-д?л дыбысын естуге м?мк?нд?к алады. Оны? жа?адан ойлап тап?ан телефоны дыбысты ?за? ?ашы?ты??а тасымалдау?а м?мк?нд?к берд?. Сонымен ?атар ты?даушы а?ырын ест?лет?н дыбыстарды? ?з?н де ешб?р ?ател?кс?з естуге м?мк?нд?к алды[11].
Томас Эдисон атал?ан ??рыл?ылардан бас?а т?рт жа?ты телеграф, тазиметр, кинотоскоп ж?не динамоэлектрикалы? машинаны ойлап тап?ан. Оны? ?м?р?нде ойлап табыл?ан ??рыл?ыларды? жалпы саны 1000-нан асып жы?ылады.[12]
?м?р?н?? со?ы
[??деу | ?айнарын ??деу]Томас Эдисон 84 жасында 1931 жылы 18 ?азанда ?ант диабет?нен ?айтыс болып, 21 ?арашада ?й?н?? арт жа?ына жерленд?[13].
Дерекк?здер
[??деу | ?айнарын ??деу]- ↑ Адриан Вулдридж "Табыс ?л?ппес?". The Economist. (а?ыл.).
- ↑ "Кон Эдисон: Кон Эдисонны? ?ыс?аша тарихы – электр энергиясы". Coned.com . 1 ?а?тар 1998 жыл. (а?ыл.).
- ↑ "Менло парк?н?? си?ыршысы" (а?ыл.). Франклин Институты.
- ↑ Надеждин Н. Я. Томас Эдисон: "Человек изобретающий".
- ↑ Николис Скилакис. (2008) “Томас Эдисон“. Сто человек, которые изменили ход истории,14,5-29.
- ↑ Лапиров-Скобло М. Я. Эдисон. — Жизнь замечательных людей
- ↑ Mattew Josephson. Edison-ISBN- McGraw Hill, 1959.13: 978-0471548065
- ↑ Mattew Josephson. Edison-ISBN- McGraw Hill, 1959.13: 978-0471548065
- ↑ . Adair, Thomas Alva Edison. New York: Oxford University Press, 1996.
- ↑ F. Dyer, Edison, his life and inventions. Champaign, Ill.: Project Gutenberg.
- ↑ F. Dyer, Edison, his life and inventions. Champaign, Ill.: Project Gutenberg.
- ↑ . Adair, Thomas Alva Edison. New York: Oxford University Press, 1996.
- ↑ F. Dyer, Edison, his life and inventions. Champaign, Ill.: Project Gutenberg.