政工之窗
| Конго Республикасы фр. République du Congo ?лг?:Lang-kg ?лг?:Lang-ln | |||||
| |||||
| ?ран: ?Unité, Travail, Progrès? | |||||
| ?н?ран: ?La Congolaise? | |||||
| |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Т?уелс?зд?к к?н? | 15 тамыз 1960 жыл (Франциядан) | ||||
| Мемлекетт?к ??рылымы | |||||
| Ресми т?лдер? | француз т?л?, китуба (конго; ?лтты?), лингала (?лтты?) | ||||
| Елорда | Браззавиль | ||||
| ?р? ?алалары | Браззавиль, Пуэнт-Нуар | ||||
| ?к?мет т?р? | Президентт?к республика | ||||
| Президент? Премьер-министр? |
Дени Сассу-Нгессо Клемен Муамба | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аума?ы ? Барлы?ы ? % су бет? |
?лем бойынша 64-ш? орын 342 000 км2 3,3 | ||||
| Ж?рты ? Сарап (2016) ? Ты?ызды?ы |
5 125 821 адам (124-ш?) 12,8 адам/км2 (204-ш?) | ||||
| Экономикасы | |||||
| Ж?? (А?Т) ? ?орытынды (2018) ? Жан басына ша??анда |
34,054 млрд.[1] $ 7,323[1] $ | ||||
| Ж?? (номинал) ? ?орытынды (2018) ? Жан басына ша??анда |
9,210 млрд.[1] $ 1,981[1] $ | ||||
| АДИ (2017) | ▲ 0,606[2] (орташа) (137-ш?) | ||||
| Валютасы | Франк | ||||
| ?осымша м?л?меттер | |||||
| Интернет ?йш?г? | .cg | ||||
| ISO коды | CG | ||||
| ХОК коды | CGO | ||||
| Телефон коды | +242 | ||||
| Уа?ыт белдеулер? | UTC+1 | ||||
Конго Республикасы (фр. République du Congo; Конгоша: Repubilika ya Kongo; Лингалаша: Republiki ya Kongó) — Орталы? Африкада?ы ел. Ол Конго-Браззавиль ж?не Конго деген аттармен де белг?л?. Конго ел? Габон, Камерун, Орталы? Африка Республикасы, Конго Демократиялы? Республикасы, Анголаны? Кабинда айма?ымен ж?не Гвинея шы?ана?ымен шектесед?.
Б?л ел б?рын?ы француз отары. 1960 жылы т?уелс?зд?кке ?ол жетк?згеннен кей?н Францияны? бас?аруында?ы Орталы? Конго айма?ы Конго Республикасы болып жарияланды. Ширек ?асыр бойы марксист?к ба?ытты ?станып, 1992 жылы к?п партиялы? демократиялы? ж?йеге к?шт?. Алайда 1997 жылы бол?ан ?ыс?а азамат со?ысынан кей?н б?рын?ы марксшыл президент Денис Сассу Нгессо ?айтадан бил?к басына келд?.
Тарихы
[??деу | ?айнарын ??деу]Бастап?ыда Конго аума?ында а?шылы? пен тер?мш?л?кпен айналыс?ан пигмийлер ?м?р с?рген. Кей?н?рек шамамен 6-9 ?асырларда банту тайпалары келд?, ?аз?р олар халы?ты? шамамен 98% ??райды.
Банту тайпалары (конго, вили, йомбе, теке) кетпен, ?и?аш ег?н шаруашылы?ымен айналыс?ан (нег?зг? да?ылдар — ??май, б?рша? т??ымдастар, ямбалар). Еуропалы?тар пайда бол?ан кезде банту нег?з?нен ?арабайыр ?ауымды? ж?йеде ?м?р с?рд?, б?ра? кейб?р тайпалар ??лды?та болды.
1482 жылы ал?аш?ы еуропалы? экспедиция Диого Кананы? ?олбасшылы?ымен португал те??зш?лер? Конго ?зен?н?? са?асына барды. XVI ?асырды? басынан бастап португалдар жа?алау тайпаларынан сатып алын?ан ??лдарды Конгодан Бразилия?а экспорттай бастады.
Отарлы? кезе?
[??деу | ?айнарын ??деу]19 ?асырды? со?ында Конго бассейн?нде француздар пайда болды. 1880 жылы француз ?скери-те??з офицер? Пьер де Бразза постты ??рды (?аз?рг? Конго республикасыны? астанасы Браззавиль ?аласы). 1883 жыл?а ?арай француздар жа?алауда?ы тайпаларды? барлы? басшыларымен протекторатты? шарттар жасады.
1886-1947 жылдары ?аз?рг? Конго республикасыны? территориясы Францияны? Экваторлы? Африка ??рамында?ы француз отары болды.
1903 жылы француздар мыс кен?н ?нд?ре бастады, ал 1911 жылы олар ал?аш?ы тем?ржол жел?с?н салды. 1934 жыл?а ?арай отаршылдар Браззавиль тем?р жолын Пуанте-Нуар портымен байланыстырды.
1947 жылы Конгоны? отарлы? иел?г?не Францияны? шетелдег? аума?ы м?ртебес? бер?лд?, ал 1958 жылдан бастап - француз ?ауымдасты?ы ??рамында?ы автономиялы? республика м?ртебес? бер?лд?.
Осы уа?ыт?а дей?н Конгода б?рнеше саяси партиялар ??рылды, оларды? ?ш?ндег? е? ?р?лер? - Демократиялы? ода? пен Африка социалист?к ?оз?алысы. Автономиялы? республика м?ртебес?н ал?аннан кей?н осы партияларды ?олдаушылар арасында ?лтаралы? ?а?ты?ыстармен б?рге ?анды ?а?ты?ыстар басталды (?с?ресе мбоши мен лали тайпалары арасында). Н?тижес?нде Демократиялы? Ода? же??ске жетт?, ол ?с ж?з?нде социалистерд? же?д?.
Т?уелс?зд?к кезе??
[??деу | ?айнарын ??деу]1960 жылы 15 тамызда Конго Республикасыны? т?уелс?зд?г? жарияланды. Ал?аш?ы президент Фулбер Юлу болды, ол 1963 жылды? 15 тамызында экономикалы? жа?дайды? нашарлауы кез?нде ?к?мш?л?к сыбайлас жем?орлы??а ?арсы к?шт? к?с?пода? наразылы?ында ?уылды.
Ек? к?н бойы (1963 жылы 15-16 тамызда) елд? Дэвид Мусака мен Феликс Музабакани баста?ан уа?ытша ?к?мет бас?арды.
1963 жылы 16 тамызда бил?кке уа?ытша ?к?мет келд?, оны 1963 жылы желто?санда президент бол?ан Альфонс Массамба-Деба бас?арды. 1964 жылдан бастап елдег? жал?ыз у?к?летт? партия?а айнал?ан ?лтты?-революциялы? ?оз?алыс (??К) партиясы ?йымдастырылды. Социалист?к ?о?ам ??ру курсы жарияланды (КСРО ?лг?с? бойынша), бесжылды? жоспар енг?з?лд?, шетелд?к компанияларды? м?лк? реквизицияланды.
1968 жылы тамызда Массамба-Деба б?рын?ы бас?арушы партияны? б?рын?ы Орталы? партия комитет?н?? м?шес?, капитан Мариан Нгуаби баста?ан т??кер?спен ??латылды. Нгуаби елд?? президент?, мемлекетт?к ке?ест?? т?ра?асы, ?ор?аныс министр? ж?не мемлекетт?к ?ау?пс?зд?к министр? болып та?айындалды. Нгуаби ке?ест?к ?лг? бойынша социализм ??ру ба?ытын жал?астыратынын жариялады. 1969 жылы ол Конго Е?бек партиясын (КПТ) ??рды - б?л елдег? бас?арушы ж?не жал?ыз партия. Ел парламент? таратылды, оны? функцияларын ?КП ОК ?абылдады.
Нгуабид?? саясаты елде ке? наразылы? тудырды. 1970 жылы астанада Пенр Кинганга баста?ан аббат Юлуды? жа?тастары - о?шыл антикоммунистерд?? ?арулы к?тер?л?с? болды. 1972-1973 жылдары бил?к 22 а?панда ультра-солшыл оппозициялы? ?оз?алысты ?атал т?рде басады.
1977 жылы 18 наурызда президент Нгуабид? капитан Кикадиди, с?р?, ?скери ?астанды? н?тижес?нде ?лт?рд?. Бил?кт? Хоаким Йомби-Опанго бас?ар?ан ?КП ?скери комитет? алды. Трибунал экс-президент Массамба-Дебаны ?лт?руге б?йры? берд?, оны бил?к т?келей д?лелдерд?? жо?ты?ына ?арамастан, ?астанды? жасаушыларды? жетекш?лер?н?? б?р? деп санады.
1979 жылы наурызда Йомби-Опангоны? партия?а ?арсы ?рекет?н (марксизмнен ауыт?у) айыптайтын ?КТ-н?? т?тенше съез? ?тт?. Партия т?ра?асы, ?к?мет басшысы ж?не б?р мезг?лде ?ор?аныс министр?, мемлекетт?к ?ау?пс?зд?к министр? ж?не ?шк? ?стер министр? полковник Денис Сассу-Нгессо Конго президент? болды. Сассу Нгессо, ?з?нен б?рын?ылар сия?ты, ке?ест?к типтег? социализм ??ру ба?ытын жал?астыратынын жариялады.
1990-1991 жылдары жалпы континенттег? сия?ты елде де саяси ?м?рд? айтарлы?тай демократияландыру ж?рг?з?лд?. 1991 жылды? басында Президент Сасу Нгессоны? т?ра?алы?ымен ?ткен ?лтты? мемлекетт?к конференция маркст?к-ленинд?к идеологиядан бас тарту, к?п партиялы демократия мен нары?ты? экономика?а к?шу туралы жариялады. Сонымен б?рге б?рын?ы президенттер Фулбер Юлу мен Альфонс Массамба-Деба саяси ж?не ???ы?ты? т?р?ыдан а?талды.
Ал?аш?ы ерк?н сайлау 1992 жылы тамызда ?тт?. Бас?арушы ?КП же??л?п, оппозиция?а ?тт?. Либералды реформалар ба?дарламасымен шы??ан президент болып Паскаль Лиссоуба сайланды.
1992-1997 жылдар аралы?ында елд? ?лс?з коалициялы? ?к?меттер бас?арды. Лиссоуба реформалары макроэкономикалы? жет?ст?ктерге ?ол жетк?зд?, б?ра? б?л ?олайсыз ?леуметт?к шы?ындар ?келд?. Саяси жа?дай ?айтадан т?ра?сызданды, ?а?ты?ыстар ?арулы ?а?ты?ыстар?а ?ласты. 1997 жылы жа?а сайлау ?арса?ында Лиссоуба мен Сассу Нгессоны? жа?тастары арасында азаматты? со?ыс басталды. Азаматты? ?а?ты?ыстар?а к?рш? елдер айтарлы?тай ?атысты. Ангола армиясы Сассу-Нгессоны? со??ы же??с?не шешуш? р?л ат?арды.
2001-2002 жылдары Сасу-Нгессо саяси либерализацияны ?алпына келт?ру процес?н ?ол?а алып, 2002 жылы жет? жылды? мерз?мге республика президент? болып сайланды.
2009 жылы 12 ш?лдеде кезект? Президент сайлауы ?тт?. Олар?а ?аз?рг? президенттен бас?а та?ы 12 ?м?ткер ?атысты. Алайда, к?птеген ба?ылаушыларды? п?к?р?нше, оларды? кейб?реулер? президент оппозицияны б?лу ?ш?н арнайы ?сын?ан адамдар болса, ?ал?андары бастап?ыда же??ске жетуге м?мк?нд?г? жо? ергежейл? партияларды? ?к?лдер? болды.
?к?мет? ж?не саясаты
[??деу | ?айнарын ??деу]
Конго Республикасы 10 айма?тан ж?не 1 коммуна — елд?? астанасы Браззавиль каласынан т?рады. Олар мыналар:
|
Б?л айма?тар 46 аудан?а б?л?нген.
Географиясы
[??деу | ?айнарын ??деу]
Толы? ма?аласы: Конго Республикасыны? географиясы
Орталы? Африкада?ы мемлекет. Ол Габонмен, Камерунмен, Орталы? Африка Республикасымен, Конго Демократиялы? Республикасымен ж?не Анголамен шектесед? ж?не Атлант м?хитына шы?а алады.
Нег?зг? ?зендер?: Куилу ж?не Конго бассейндер?н?? ?зендер?.
Е? би?к н?кте: елд?? о?т?ст?к-батысында, Набемба, 1040 м.
Ауа-райы ж?не климаты
[??деу | ?айнарын ??деу]Ел экваторда орналас?анды?тан, ауа-райы жыл бойы б?р ?алыпта болады. Орташа температура к?нд?з 24 °C, т?нде 16-21 °C шамасында.
Пайдалы ?азбалар
[??деу | ?айнарын ??деу]Елд?? ?шектер?нде м?най, таби?и газ, ?ор?асын, мырыш, уран, мыс, тем?р, фосфорит, алтын, гау?ар кендер?, ?алайы, вольфрам, тантал, ниобийд?? кен орындары бар.
Экономикасы
[??деу | ?айнарын ??деу]Экономиканы? нег?з?н м?най ?нд?ру ж?не экспорт ??райды (2013 ж. - 14,5 млн. тонна). Жан басына ша??анда?ы Ж?? 2009 жылы - 4,1 мы? доллар (?лемде 152-орын, ?ара Африкада 8-орын).
?нерк?с?п (Ж??-н?? 68,7%) - м?най ?нд?ру, цемент ?нд?ру, а?аш, сыра ?айнату, ?ант, пальма майы, сабын ж?не темек? ?нд?ру.
Ауыл шаруашылы?ы (Ж??-н?? 4% -ы) - кассава (тапиока), ?ант ?амысы, к?р?ш, ж?гер?, жержа??а?, к?к?н?стер, кофе, какао.
Сырт?ы сауда
[??деу | ?айнарын ??деу]2017 жылы экспорт - 4,193 миллиард доллар. Оны? нег?з? м?най, а?аш, ?ант, какао, кофе, алмас.
Нег?зг? сатып алушылар: ?ытай 53,8%; Ангола 6,2%; Габон 5,7%; Италия 5,4%; Испания 5,4%; Аустралия 4,8%.
2017 жылы импорт - 2,501 миллиард доллар, оны? нег?з?н ?нерк?с?пт?к ?н?мдер, ??рылыс материалдары, тама? ?н?мдер? ??райды.
Нег?зг? жетк?зуш?лер: Франция 15%; ?ытай 14%; Бельгия 12,2%; Норвегия 8,1%.
Африка, Кариб бассейн? ж?не Тыны? м?хит айма?ыны? елдер? (АКТ елдер?) халы?аралы? ?йымына к?ред?.
Демографиясы
[??деу | ?айнарын ??деу]
Дерекк?здер
[??деу | ?айнарын ??деу]- ↑ a b c d Republic of the Congo. International Monetary Fund. Тексер?лд?, 25 ш?лде 2017.
- ↑ 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексер?лд?, 14 ?ырк?йек 2018.
