多尔衮是什么意思

1 Сутег? → Гелий H ↓ Li Периодическая система элементов 1H
Жай затты? сырт?ы бейнес?
Т?с?, и?с? ж?не д?м? жо? Газ Разрядты т?т?ктег? сутег?
Атом ?асиет?
Атауы, символ, н?м?р?	百度 我必须要工作挣钱，经济独立，让自己能更好地活下去。 Сутег?, 1
Топ тип?	Бейметалдар
Топ, период, блок	1, 1, s
Атомды? масса (молярлы? масса)	[1,008 - 1,00811] м. а. б. (г/моль)
Электронды? конфигурация	1s1
Атом радиусы	53 пм
Химиялы? ?асиеттер?
Ковалентт? радиус	32 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	120 пм пм
Ион радиусы	54 (?1 e) пм
Электртер?ст?л?г?	2,20 (Полинг шкаласы)
Тоты?у д?режелер?	+1, 0, ?1
Иондалу энергиясы (б?р?нш? электрон)	1311,3 (13,595) кДж/моль (эВ)
Жай затты? термодинамикалы? ?асиеттер?
Ты?ызды? (?.ж.)	0,0000899 (273 K (0 °C) кез?нде) г/см3
Бал?у температурасы	14,01 K; ?259,14 °C
?айнау температурасы	20,28 K; ?252,87 °C
?шт?к межел	13.96 К (-259°C), 7.205 кПа
Сыни межел?	32,24 К, 1,30 МПа
Бал?у жылуы	0,117 кДж/моль
Булану жылуы	0,904 кДж/моль
Молярлы? жылусыйымдылы?	28,47 Дж/(K·моль)
Молярлы? к?лем	22,4×103 см3/моль
?аны??ан бу ?ысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 15 20
Жай затты? кристаллды? торы
Тор ??рылымы	гексоналды?
Тор параметрлер?	a = 3,780 c = 6,167 ?
c/a ?атынас	1,631
Дебай температурасы	110 K
Бас?а да ?асиеттер?
Жылу?тк?зг?шт?к	(300 K) 0,1815 Вт/(м·К)

Сутег?, немесе сутек (лат. hydrogenium; H) — элементтерд?? периодты? ж?йес?н?? I тобында?ы химиялы? элемент, атомды? н?м?р? 1, атомды? молекуласы 1,00797.

Ашылу тарихы

Сутект? ал?аш Генри Кавендиш зерттеп, оны ?жан?ыш ауа? деп ата?ан (1766). А. Лавуазье сутект?? ?асиеттер?н зерттеп, химиялы? элементтер т?з?м?не ?осыпты (1787).

Сутект? ал?аш рет мырышпен т?з ж?не к?к?рт ?ыш?ылын ?рекеттест?ру ар?ылы 1776 жылы Генри Кавендиш ал?ан. Ол о?ан ?жан?ыш ауа? деген ат берген, себеб? ол жай заттарды? арасында?ы ?те жан?ыш газ. Ал 1783 жылы А. Лавуазье мен Ж. Менье суды термиялы? айырып, ол оттек ж?не сутек элементтер?нен т?ратынын аны?та?ан, каз?рг? колданылып ж?рген атауын (Hydrogenium – су тудырушы) француз ?алымы А. Штон де Морво берген (1787 жылы). Оны? орысша да, ?аза?ша да аттары осы ма?ынаны б?лд?ред?. Орысша ?водород? термин?н орыс химиг? М.Ф.Соловьев ?сынды (?з т?л?нде, 1824).

Кездесу?

Б?л таби?атта таралуы бойынша 9-шы орында т?р?ан элемент, оны? ?лес?не жер ?ыртысыны? 1,4%-ы тиед?, жер бет?нде сутек байланыс?ан к?йде (су, м?най, тас к?м?р, т. б.), ал ?арышта 63%-ы болады.

Таби?атта т?ра?ты ек? изотопы ¹Н (протий) ж?не ²Н (дейтерий) кездесед?, жасанды жолмен радиоактивт? изотопы ³Н (тритий) мен ?те т?ра?сыз ⁴Н алын?ан. Сутек - ?лемде к?п тара?ан элемент. Массасы бойынша атмосферада?ы сутект?? м?лшер? 3,5 *10 -6% литосфера мен гидросферада – 1% , суда – 11,9%.

?асиеттер?

Сутек и?сс?з, е? же??л газ, суда ер?мейд?, палладий, платина, никель, т.б. металдарда жа?сы с???ред?; бал?у t - 259,1 °C, ?айнау t – 252,6 °C. Сутект?? молекуласы ек? атомнан т?рады (Н₂), диссоциациялану д?режес? 35000С-та 20%, ал 50000С-та 96%-?а те?. Тоты?у д?режелер? +1,-1.

К?шт? тоты?сыздандыр?ыш бол?анды?ан Асыл (инертт?) газдар мен асыл металдардан бас?а элементтерд?? к?пш?л?г?мен химиялы? ?осылыстар т?зед?.

• F₂ –мен (?ара??ыда - 2520С-та),
• Cl₂-мен (жары?та) ,
• O₂-мен ( 550 °C –тан жо?ары) ?рекеттес?п т?келей ?осылыстар (HF, HCl, H₂O) т?зед?. Сутект? к?птеген металдарды? (Cu, Fe, W, Re, т.б.) оксидтер?мен тоты?сыздандырады.

Мысалы:

CuO +H₂ =Cu + H₂O ж?не Fe₃O₄ +4H₂ =3Fe+ + 4H₂O, т.б.

Сутек азотпен ?рекеттес?п,

• аммиак (N₂+3H₂=2NH₃ ),
• к?к?ртпен к?к?ртсутек ( Н₂+S=H₂O ),
• к?м?ртекпен жо?ары температурада метан (C+2H₂=CH₄) т?зед?.

С?лт?л?к ж?не с?лт?л?к жер металдармен ?рекеттес?п гидридтер (LiH, NaH, CaH₂, BaH₂,т.б.) т?зед?. Сутект?? аса ма?ызды реакциясына CO-мен ?рекеттес?п, температура, ?ысым, катализатор ?сер?не байланысына ?р т?рл? органикалы? ?осылыстар (HCHO, CH₃OH т.б.) т?зу жатады.

Физикалы? ?асиеттер?

Сутек элемент?нен т?ратын жай зат — сутег?, ол ек? атомнан т?рады, формуласы Н₂; М(Н₂)=2, М=2 г/моль. Б?л т?сс?з, и?сс?з, д?мс?з, ?те же??л (р=0,09 г/л) газ к?й?ндег? бейметалл, оны? ?айнау (-252,76°С) ж?не бал?у (-259,2°С) температурасы ?те т?мен. Суда нашар ерид? (100 к?лем суда 2 к?лем газ (t=20°С).

Сутег?н?? химиялы? ?асиеттер?

К?д?мг? жа?дайда сутег? т?ра?ты зат, ал ?ыздыр?анда кейб?р жай заттармен реакция?а т?сед?. Сутег? оттег?нде к?зге к?р?нбейт?н жалынмен су т?зе жанады. Б?л ?дер?с баяу ж?ред?.

2Н₂+ 0₂ = 2Н₂0 + 572кДж

Жай заттардан к?рдел? зат оларды? т?келей ?рекеттесу? аркылы алынса синтез деп аталады.

Б?л реакцияны ж?рг?зу ?ш?н калы? ?абыр?алы сынауы? алып, оны ?шке б?л?п сыртынан белг?леп алып, 1 б?л?к О₂, ж?н? 2 б?л?к Н₂ жинап аламыз да (суды ы?ыстыру ар?ылы) оны орамалмен ораймыз. Сынауы?ты? аузына жан?ан шырпы апар?анда ?опарылыс бере реакция ж?ред?. Сутег? оттег?мен шабытты ?рекеттесед?, н?тижес?нде су т?з?л?п, жылу б?л?нед?.

V(Н₂): V(0₂) = 2 : 1 бол?анда ?ана олар ?опарылыс беред?, сонды?тан осындай ?атынаста алын?ан газ ?оспасын ?к?рк?реу?к газ? деп атайды. Сутег? хлормен реакциялас?анда ?тк?р и?ст? хлорлы сутек газын беред?.

Н₂ + Сl₂ = 2HCl↑.

?ыздырыл?ан к?к?рт ар?ылы сутег?н ?тк?зсек, жа?ымсыз и?ст? к?к?ртт? сутек газы т?з?лед?:

Н₂+ S H₂S↑

Бейметалдарды? сутекпен ?осылыстарын атау ?ш?н сутект? ?осылыс т?зуш?, элемент атына ды, д?, ты, т?, лы, л? жал?аулары жал?анып, сутек с?з? ?осылып о?ылады.

Мысалы: HCl - хлорлы сутек; НВr - бромды сутек; H₂S - к?к?ртт? сутек; Н? - фторлы сутек.

Кейб?р бейметалдарды? сутект? ?осылыстарыны? тарихи ?алыптас?ан атаулары бар:

• Н₂0 - су;
• NH₃ - аммиак;
• СН₄ - метан;
• РН₃ - фосфин;
• SiH₄ - силан.

Сутег? ?те белсенд? металдармен ?рекеттескенде гидридтер деп аталатын т?з т?р?зд? ?атты заттар т?з?лед?:

H₂+2Na=2NaH натрий гидрид?

Н₂+Са=СаН₂ кальций гидрид?

Сутект?? металдармен ?осылыстарын атау ?ш?н металл атына гидрид? деген с?з ?осылып о?ылады.

К?рдел? заттармен?рекеттесу?: Егер мыс (II) оксид?н ?ыздырып, о?ан сутег?н ж?берсек мыс оксид?н?? ?ара т?с? жойылып ?ызыл т?ст? мыс б?л?нед?:

CuO + Н₂ = Н₂О+Cu

Б?л реакцияда тоты?сыздану ?дер?с? ж?ред?, ?йткен? сутек мыс (II) оксид?ндег? оттект? ?з?не ?осып алады, с?йт?п сутек тоты?ады, ал мыс тоты?сызданады.

?олданылуы

?нерк?с?пте сутек метанда конвергенциялау ($CH_{4}+H_{2}O=3H_{2}+CO$) несмесе суды электролиздеу ($2H_{2}O=2H_{2}+O_{2}$) ар?ылы ашылады. М?най ж?не химия ?нерк?с?б?нде ?осымша ?н?м рет?нде сутек б?л?нед?. Лабараторияда сутект? с?йытыл?ан т?з ($HCl$) немесе к?к?рт (H₂SО₄) ?ыш?ылдарына мырышпен ?сер ет?п алады. Д?ние ж?з?нде жылына шамамен 350*109 тонна сутек ?нд?р?лед?. Сутек, аммиак, т?з ?ыш?ылы, жасанды с?йы? отын алуда, майларды гидрогенезациялауда, металдарды сутек-оттек жалынында кесуде, м?най фракцияларын гидротазалау мен гидрокрекинг?с?нде, та?ыда бас?а ?олданылады. Атом энергетикасында изотоптары ма?ызды орын алады. Сутект? экологиялы? таза орын рет?нде ?олданудын болаша?ы зор ($2H_{2}+O_{2}=2H_{2}O$).

Сутект?? ?олданылуы, оны? жан?анда к?п жылу б?л?нет?нд?г?не нег?зделген. ?с?ресе экологиялы? таза отын рет?нде сутект?? болаша?ы зор. Себеб? сутек жан?анда т?з?лет?н ?н?м – су ауаны ластамайды. ?з?рше сутект? к?п м?лшерде метан мен судан алу ?ымбат?а т?сед?. Сутект?? ти?мд?ракета отыны болатыны туралы кез?нде Ц.Е.Циолковский де айт?ан. ?аз?рг? кездег? нег?зг? энергия к?з? – таби?и газ , м?най, таск?м?р. Жер ?ыртысында?ы оларды? ?оры да шектеул?. Оны? ?ст?не б?л атал?ан шик?заттарды пайдалануды сырт?ы ортаны? ластануына жол бер?лед?.

Сутект?? ?нд?р?лу?

Д?ние ж?з?нде жылына шамамен 350*109 тонна сутек ?нд?р?лед?. Сутек, аммиак, т?з ?ыш?ылы, жасанды с?йы? отын алуда, майларды гидрогенезациялауда, металдарды сутек - оттек жалынында кесуде, м?най фракцияларын гидротазалау мен гидрокрекинг?с?нде, т.б. ?олданылады. Атом энергетикасында изотоптары ма?ызды орын алады. Сутект? экологиялы? таза орын рет?нде ?олданудын болаша?ы зор. Сутект?? ?олданылуы, оны? жан?анда к?п жылу б?л?нет?нд?г?не нег?зделген. ?с?ресе экологиялы? таза отын рет?нде сутект?? болаша?ы зор. Себеб? сутек жан?анда т?з?лет?н ?н?м – су ауаны ластамайды. ?з?рше сутект? к?п м?лшерде метан мен судан алу ?ымбат?а т?сед?. Сутект?? ти?мд?ракета отыны болатыны туралы кез?нде Ц.Е.Циолковский де айт?ан. ?аз?рг? кездег? нег?зг? энергия к?з? – таби?и газ, м?най, таск?м?р. Жер ?ыртысында?ы оларды? ?оры да шектеул?. Сутект?? жерде кездесет?н е? мол к?з? - су, сонды?тан оны ?нд?р?сте суды т?ра?ты электр тогыны? к?мег?мен айыру ар?ылы алады: 2Н2O = 2Н2↑ +02 ↑

Сутег?н?? алынуы

Сутект?? жерде кездесет?н е? мол к?з? - су, $\omega (H)={\frac {M(H)\cdot 100}{M(H_{2}O)}}={\frac {2\cdot 100}{18}}=11\%$ сонды?тан оны ?нд?р?сте суды т?ракты электр тогыны? к?меимен айыру ар?ылы алады: 2Н₂O = 2Н₂↑ +0₂ ↑ б?л реакцияны ал?аш рет А. Лавузье мен Ж. Менье ?ыздыру ар?ылы ?ске асыр?ан (жо?ары ба?ыттал?ан ба?дарша затты? ?ш?ышты?ын к?рсетед?).

Сутег?н? енд?р?ст?к ма?сатта алуды? бас?а да т?с?лдер? бар.

Ал зертханаларда белсенд? металдын, (Zn, Mg) ?ыш?ылдармен ?рекеттесу реакциясы ар?ылы алады. К?п жа?дайда мырышты пайдаланады. $Zn+2HCl=ZnCl_{2}+H_{2}$↑

Б?л реакцияны ж?рг?зу ?ш?н газ ?тет?н т?т?г? бар сынауы??а 2-3 т?й?р мырыш салып, ?ст?не с?йытыл?ан т?з немесе к?к?рт (H₂S0₄) ?ышкылын ??ямыз. Сонда металл бет?нен газ к?п?рш?ктер? (Н₂) к?тер?ле бастайды. Б?л?нген сутег?н суды? астында жинау?а болады, ?йткен? сутег? суда нашар ерид? немесе ауаны ы?ыстыру ар?ылы жинау?а болады. Сутег?н? жинайтын ыдыс т??кер?л?п ?сталуы ти?с. Себеб? сутег? ауадан 14,5 есе же??л. ${\mathsf {D}}={\frac {M}{M(H_{2})}}={\frac {29}{2}}=14,5$ Енд? осы т?ж?рибен? к?к?рт ?ыш?ылымен ж?рг?зей?к: $Zn+H_{2}SO_{4}=ZnSO_{4}+H_{2}$↑ Б?л реакцияларда белсенд? металл ?ыш?ыл ??рамында?ы сутект?? орнын басып т?р, олай болса реакция тип? - орын басу.

белсенд? металл + ?ыш?ыл = т?з + сутек газ

Осылайша алын?ан сутег?н?? тазалы?ы т?р?ан спирт шамына немесе шырпы?а сутек жинал?ан сынауы?ты апарамыз, сонда сутег? таза болса баяу ?пах? деген дыбыс шы?арады, ал таза болмаса (сынауы?та?ы ауа толы?ынан ы?ыспаса) дыбыс ?аттыра? ест?лед?. Сутег?н? алу ?ш?н ?те белсенд? металдар ?олданылмайды, ол экономикалы? жа?ынан ти?мс?з. Металды? белсенд?л?г? ?те жо?ары бол?анда (К, Na, Са) олар сутект? суды? ??рамынан да ы?ыстыра алады: 2Na + 2HOH = 2 NaOH + Н₂ ↑

Б?л реакция ете шабытты ж?ред?, б?л?нген сутег?н?? ?сер?нен металды? т?й?рш?г? су бет?нде айнала ?оз?алып (?ж?г?р?п?) ж?ред?. Д?л осындай реакция кальцийд? ал?анда да бай?алады. Са+ 2НОН = Са (ОН)₂+ Н₂↑

Кипп аппараты

Зертханаларда сутег?н ж?не бас?а да газдарды (С0₂, H₂S, т.б.) ?ажетт?л?г?не ?арай д?рк?н-д?рк?н алып т?ру ?ш?н арнайы ??рыл?ы ?олданылады, ол ?Кипп аппараты? деп аталады.

Б?л ек? б?л?мнен т?ратын калы? кабыр?алы шыныдан жасал?ан ??рал:

• асты??ы б?л?г? ?зара байланыс?ан шар мен жарты шар п?ш?нд? ет?п жасал?ан (1),
• ал ?ст??г? б?л?г? ?зын т?т?г? бар шар т?р?зд? ?лкен ??й?ы (2).
• Асты??ы б?л?г?н?? шар ж?не жарты шары арасында ?ыш?ыл?а т?з?мд?

материалдан жасал?ан зат т?й?рлер?н (Me, СаС0₃, FeS т. б.) ?стап т?ратын са?инасы (3),

• ал асты??ы жарты шарды? табанына та?ау жерде ш?мег? (4)

бар.

• Асты??ы б?л?г?н?? шар т?р?здес б?л?м?нде тес?г? бар, о?ан газ шы?атын т?т?к ?ойыл?ан, онда газды? а?ынын реттеп т?ратын ш?мег? (5) бар.

Кипп аппаратыны? ж?мыс ?стеу рет? мынадай:

1. Орта??ы бел?м?ндег? са?ина ?ст?не зат т?й?рш?ктер?н (Me, СаС03, FeS) салу.
2. Асты??ы жарты шарды? ш?мег?н (4) жабу.
3. ??й?ы?а (2) ?ыш?ыл ер?т?нд?с?н абайлап ??ю.
4. Орта??ы б?л?ктег? ш?мект? (5) аш?анда т?менг? жарты шардан ?ыш?ыл к?тер?л?п, са?ина ?ст?ндег? затпен жанасады да реакция басталады.
5. Б?л?нген сутег?н жинау.
6. Сутег?н жинап ал?аннан кей?н ш?мект? жапканда газ ?ысуыны? салдарынан ?ыш?ыл кер? ?арай ??й?ы бойымен к?тер?лед?.
7. Оны? тазалы?ын тексеру.

Ескерту! Сутег?н сынауы??а жинап алып ?ана тазалы?ын тексерем?з, жан?ан шырпыны аппаратты? газ б?л?нет?н т?т?г?не [5] ?сте жа?ындату?а болмайды, себеб? т?тан?ан газ жанып аппаратты жарып кету? м?мк?н.